Još od nastanka prvih civilizacija, reke su bile plodonosna mesta koja su privlačila ljude da grade svoja naselja u njihovoj blizini. Snaga, lepota i bogatstvo koje reke donose, čine ih neizostavnim delom naše svakodnevice i istorije.
Reke Srbije su neke od najdužih i najlepših u Evropi, koje svojom lepotom ostavljaju sve posetioce bez daha. Otkrijte najlepše srpske reke i bogato prirodno i kulturno nasleđe koje njihove obale kriju uz wwf.rs!
Dunav – najznačajnija i najduža reka u Srbiji
Dunav je najduža reka u Evropskoj uniji i druga po dužini reka u Evropi nakon Volge. Dunav izvire u Švarcvaldu u Nemačkoj i nastaje spajanjem dve reke, naziva Breg i Brigah. Reka Breg je duža, stoga se ona smatra izvorom Dunava. Ove dve reke se spajaju u mestu Dounauešingen, u kom postoji i fontana iz 19. veka neobičnog kružnog oblika, naziva Donauquelle, – simbol izvora Dunava.
Delta Dunava je zaštićena prirodna oblast, koja je od 1991. godine na UNESCO-voj listi svetske prirodne baštine. Njegova ukupna dužina iznosi 2 888 km, a dunavski basen proteže se na površini od 817 000 kvadratnih kilometara.
Ova reka protiče kroz 10 evropskih država pre nego što se na kraju ulije u Crno more. U pitanju su sledeće države:
- Nemačka;
- Austrija;
- Slovačka;
- Mađarska;
- Hrvatska;
- Srbija;
- Rumunija;
- Bugarska;
- Moldavija;
- Ukrajina.
Dunav ne spada samo u najlepše reke Srbije, već je i fascinantna reka sa mnogo imena, priča i značaja za svaku od država kroz koje protiče. Sam podatak da se na Dunavu nalaze čak četiri velike prestonice je impresivan, jer se time ne može pohvaliti ni jedna druga reka na svetu. Te prestonice su Beč, Bratislava, Budimpešta i Beograd.
Istorijski značaj Dunava
Ime Dunav potiče iz drevnih vremena. Njegovo poreklo je u starogrčkoj reči koja simbolizuje reku života ili svetu reku. Drevni Grci su smatrali da je Dunav oličenje boga Zevsa, dok su njegove pritoke bile nimfe, rečna božanstva koja su ga snabdevale nektarom i ambrozijom, hranom bogova.
Izuzetan značaj Dunava još pre Antike, u praistorijsko doba može se naslutiti na osnovu brojnih arheoloških nalazišta kao što su Starčevo i Lepenski vir. Bio je potom vekovima i granica Rimskog Carstva, dom brojnih luka i trgovinskih centara, a duž njegovih obala su se odvijale mnoge značajne bitke.
Istorija Dunava je bogata i raznovrsna, a njegova važnost nije umanjena tokom vekova. I dalje je ključni povezivač naroda i kultura Evrope.
Napoleon ga je jednom nazvao ,,carom među rekama”.
Dunav u Srbiji
U Srbiju Dunav ulazi na svom 1 433. kilometru i protiče kroz mnoge veće gradove uključujući: Apatin, Sombor, Novi Sad, Beograd i Smederevo, a naposletku prolazi kroz Đerdapsku klisuru pre nego što napusti granice zemlje i nastavi tok kroz Rumuniju.
Na svom putu, Dunav otkriva mnoge prirodne lepote i istorijske spomenike, što je čini jednom od najzanimljivijih destinacija za turiste.
Šta raditi i posetiti na Dunavu u Srbiji?
Neka od najzanimljivijih istorijskih nalazišta nalaze se na Dunavu. Pored toga, tok Dunava kroz Srbiju krase izuzetna priroda i pejzaži koji ostavljaju bez daha. Izdvojili smo samo deo atrakcija na Dunavu i aktivnosti kojima se možete posvetiti.
Krstarenje Dunavom – jedinstveno iskustvo
Ne propustite priliku da odete na krstarenje Dunavom, jer je ovo najbolji način da iskusite sve lepote naše najveće reke.
Ova aktivnost, koja datira još iz 1830. godine u Austrougarskoj, označava Dunav kao prvu reku na kojoj je razvijen rečni turizam. Najpopularnija ruta za krstarenje kreće od Beograda do Kladova. Tokom ove ture, putnici mogu iskusiti neverovatan osećaj putovanja kroz vreme dok otkrivaju bogatstva koja su vekovima nastajala duž obala Dunava.
Sa neverovatnom reljefnom transformacijom Dunava, od široke reke na ravničarskom području do uzanog toka koji se probija kroz stene i useke Đerdapske klisure, ova tura pruža nezaboravan doživljaj. Putnici takođe imaju priliku da vide četiri drevna utvrđenja: Beogradsku, Smederevsku, Ramsku i Golubačku tvrđavu, što doprinosi istorijskoj vrednosti ture.
Đerdapska klisura – najveća klisura u Evropi
Đerdapska klisura, poznata i kao Gvozdena kapija, najveća je klisura u Evropi i jedan od najznačajnijih prirodnih fenomena Srbije. Prostire se duž Dunava na granici sa Rumunijom, dugacka je 100 kilometara. Karakterišu je bogata flora i fauna, kao i brojni arheološki lokaliteti, među kojima je najpoznatiji Lepenski Vir.
Đerdap je takođe dom za Đerdapski nacionalni park. Ova klisura je izuzetno popularna među turistima, koji dolaze da uživaju u prirodnim lepotama, našoj bogatoj istoriji i kulturnom nasleđu.
Golubačka tvrđava – impresivna tvrđava na Dunavu
Golubačka tvrđava, jedan od najimpresivnijih srednjovekovnih spomenika Srbije, nalazi se na desnoj obali Dunava, oko 4 kilometra nizvodno od današnjeg grada Golupca. Ova monumentalna tvrđava, sa deset kula koje se uzdižu iznad vode, pruža spektakularan pogled na reku i omiljena je lokacija svih ljubitelja istorije.
Starčevo – neobičan svedok davne prošlosti
Nadomak Pančeva, u selu Starčevo na levoj obali Dunava, nalaze se ostaci jedne predvinčanske kulture koja je po nazivu lokaliteta dobila naziv Starčevanska kultura.
Tadašnji stanovnici živeli su u sojanicama i, kao i većina kultura nastanjenih u blizini reke, bavili se primarno ribolovom. Danas na ovom lokalitetu pored Dunava na otvorenom, koje se nalazi na oko pola sata vožnje od Beograda, možete posetiti nalazište i upoznati se s misterioznom civilizacijom koja je nekada tu živela.
Lepenski vir – najznačajnije arheološko nalazište na ovim prostorima
Ova izvanredna arheološka lokacija, koja datira iz mezolita, perioda prelaska iz lovačko-sakupljačkih zajednica ka poljoprivrednom načinu života, predstavlja prvo organizovano ljudsko naselje u Evropi. Slučajno je otkrivena tek 1965. kada je počela izgradnja hidroelektrane.
Iako je život stanovnika Lepenskog Vira i dalje obavijen velom tajne, poznato je da su bili izvanredni umetnici. Izrađivali su ribolike skulpture, za koje se pretpostavlja da predstavljaju božanstva reke Dunav, čime su joj odavali poštovanje. Poseta ovom lokalitetu na Dunavu je jedinstvena prilika za dan ispunjen upoznavanjem s praistorijom, koji možete upotpuniti boravkom na Srebrnom jezeru, jednom od najlepših jezera u Srbiji.
Sava – omiljena reka Beograđana
Sava izvire u Sloveniji, na visini od oko 1.000 metara, u oblasti Zelenci, spajanjem dve reke, Save Dolinke i Save Bohinjke. Njen tok, dugačak je 990 kilometara i prolazi kroz Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu, da bi se na kraju ulila u Dunav na dobro poznatom mestu u Beogradu. Spada u najduže reke Srbije i sa svojim pritokama, Sava čini impresivan hidrografski sistem koji je veoma značajan za ekosistem Balkana.
Šta obići i raditi na Savi?
Savu pre svega odlikuje bujna i neobična priroda koja je dom mnogih biljnih i životinjskih vrsta. Uprkos svom prirodnom bogatstvu, Sava se suočava sa brojnim izazovima, uključujući zagađenje, eroziju obala i gubitak staništa.
Međutim, brojni napori se ulažu u očuvanje ove prelepe reke i njenog bogatog ekosistema. Kako bi se dodatno podigla svest o njenom značaju, važno je upoznati se sa svim prirodnim, ali i kulturnim znamenitostima Save.
Zasavica – najlepši prirodni rezervat Vojvodine
Ovaj prelepi prirodni rezervat, smešten u nekadašnjem koritu reke Save, predstavlja jedno od najlepših prirodnih dobara Srbije. Dom je za stotine ugroženih vrsta, a posebno se ističe dabar, koji je pre više od jednog veka nestao iz cele zemlje. Jedino mesto na kom možete videti ovu životinju u Srbiji je Zasavica.
Osim dabrova, ovde možete videti i vidre, kao i neobičnu vrstu svinje sa kovrdžavom dlakom, čuvenu mangulicu. Izlet do Zasavice je izvanredna prilika da se upoznate sa bogatim biodiverzitetom ovog dela Vojvodine.
Obedska bara – oaza prirode
Još jedno prelepo mesto i specijalni rezervat prirode na Savi je Obedska bara, pravi raj za ptice. Kao i Zasavica, Obedska bara je deo nekadašnjeg korita Save, koji je sada postao zelena oaza i utočište za brojne životinjske vrste.
Ukoliko odlučite da posetite Obedsku baru, prošetajte se jednom od edukativnih staza, otkrijte šta su vodena ogledala, učestvujte u hranjenju životinja na ostrvu ptica i posetite ruševine srednjovekovne tvrđave Kupinik.
Sirmijum – riznica istorijskog blaga
Nekada jedan od četiri glavna grada Rimskog carstva, danas arheološko nalazište Sirmijum predstavlja pravu riznicu istorijskog blaga. Nalazi se u blizini Sremske Mitrovice, na obalama Save.
Ovde možete videti ostatke carske palate, hipodroma, termi, kao i brojne druge antičke građevine. Sirmijum je tada bio poznat kao grad luksuza i raskoši, a danas je jedno od najvažnijih arheoloških nalazišta u Srbiji. Poseta ovom mestu je prava prilika da se upoznate sa bogatom istorijom ovog kraja.
Ada Ciganlija – beogradsko more
Ada Ciganlija, smeštena na Savi, je centar letnjih aktivnosti u Beogradu. Poznata je po najvećoj plaži u glavnom gradu i čuvenom Savskom jezeru, a na njenom poluostrvu se nalazi preko 50 otvorenih sportskih terena za različite sportove, od rukometa i fudbala, do golfa i ragbija.
Ovde možete probati razne ekstremne aktivnosti, kao što su pejntbol, bandži džamping, skijanje na vodi i mnoge druge. Zbog Parka nauke, vožnje vozićem u letnjem periodu i brojnih terena i igrališta, Ada Ciganlija je omiljeno mesto za izlet dece, ali i odraslih.
Drina – neukrotiva lepotica
Drina, jedna od najlepših i najmoćnijih reka Balkana, predstavlja prirodnu granicu između Srbije i Bosne i Hercegovine.
Ova reka, koja je dugačka 346 kilometara, izvire iz dva izvora – Crne i Bele Drine, koji se spajaju u blizini Žabljaka u Crnoj Gori. Drina je poznata po svojoj izuzetnoj lepoti, bogatoj istoriji i kulturnom značaju.
Istorijski značaj Drine za Srbiju
Drina je bila svedok brojnih istorijskih događaja. Tokom Prvog svetskog rata, Drinska bitka je bila jedna od najkrvavijih i predstavlja niz borbi tokom kojih je srpska vojska imala cilj da spreči pokušaj Austrougarske da prodre u Srbiju.
Reka je takođe igrala bitnu ulogu i u Drugom svetskom ratu, služeći kao prirodna granica između okupiranih teritorija.
Drina je zbog burne prošlosti često bila inspiracija za umetnike i pisce. Najpoznatije književno delo inspirisano ovom rekom je, pogađate, roman ,,Na Drini ćuprija” našeg nobelovca Ive Andrića, koji opisuje život ljudi u malom gradu na obali Drine tokom četiri veka osmanske vladavine.
Aktivnosti i znamenitosti na Drini
Drina nudi brojne turističke aktivnosti i atrakcije. Ako odlučite da odete na odmor u ove krajeve, on će biti sve samo ne dosadan. Drina je omiljena reka u Srbiji svih avanturista, a kako biste se bolje upoznali sa dragocenostima koje se kriju nadomak Drine, predstavili smo vam u kratkim crtama najznačajnije od njih:
Bajina Bašta – okružena najlepšim krajolicima Srbije
Bajina Bašta važi za jedan od najprijatnijih gradova u Srbiji. Na samoj granici sa Bosnom i Hercegovinom, sa svih strana okružena planinama i zelenilom, stekla je veliku slavu kada su fotografije njenih prelepih predela obišle svet. U njenoj neposrednoj blizini nalaze se brojne znamenitosti kao što su Bobija, Mokra gora, Perućac i Nacionalni park Tara.
Jezero Perućac i istoimeno mesto
Perućac je malo turističko mesto koje se nalazi na obali reke Drine, nedaleko od Bajine Bašte. Ovo mesto je poznato po prelepom istoimenom jezeru, koje je idealno za kupanje, ribolov i vožnju čamcem. Pored jezera, tu je i hidroelektrana ,,Bajina Bašta”, jedna od najvećih u Srbiji.
Kućica na Drini koja prkosi zakonima prirode
Kućica na Drini je jedan od najpoznatijih simbola Srbije. Ova jedinstvena kućica, smeštena na steni usred reke Drine, privlači turiste iz celog sveta. Izgrađena je 1968. godine i od tada je postala prava atrakcija. Iako je tokom godina više puta bila oštećena i obnavljana, kućica na Drini i dalje stoji kao simbol izdržljivosti.
Rafting na Drini – nezaboravno adrenalinsko iskustvo
Za ljubitelje avanture i adrenalina, rafting na Drini je pravi izbor, a ne sprečava ih ni činjenica da Drina važi za jednu od najhladnijih reka u Srbiji.
Ova reka u Srbiji je poznata po svojim brzacima i prelepim pejzažima te nije ni čudo što je popularna destinacija za vodene sportove. Rafting kroz divlje vode Drine je nezaboravno iskustvo koje će vas ostaviti bez daha. Pored raftinga, možete se oprobati i u kajaku ili kanuu.
Drvengrad – rustični šarm etno sela na Mokroj Gori
Drvengrad, poznat i kao Kustendorf, je etno selo koje je izgradio reditelj Emir Kusturica. Selo je smešteno na planini Mokra Gora, između dva prelepa prirodna parka, Tare i Zlatibora. Drvengrad je jedinstveno mesto koje odiše starinskim šarmom.
Sve kuće su izgrađene od drveta, a u selu se nalaze brojne radnje, restorani, bioskop, crkva, sportski tereni i mnoge druge atrakcije.
Uvac – vijugava i misteriozna reka zapadne Srbije
Ova reka definitivno se svrstava među najlepše reke Srbije, makar ako posmatramo veličanstvenu prirodu koja je okružuje. Uvac vijuga kroz magične krajolike Zlatara i Zlatibora i nalazi se na nekim od najlepših razglednica iz Srbije.
Izvire jugoistočno od Jadovnika, zatim dolazi do Zlatibora kod sela Ojkovice gde joj se pridružuje pritoka Tisovica, nakon koje se u Uvac ulivaju i Šupljica, Rasnički potok, Dobroselički i Šaranski potok. Njena ukupna površina iznosi 75,43 km² i dom je istoimenom specijalnom rezervatu prirode.
Privredni i istorijski značaj Uvca
Uvac je poznat po svojim teško pristupačnim kanjonima, gde su se tokom turske vladavine skrivali brojni manastiri. Među njima su nedavno obnovljeni manastir Uvac i manastir Dubrava, ali i mnogi drugi koji danas više ne postoje.
Jedan od njih je verovatno bio čuveni manastir Janja, koji je u narodnoj pesmi ,,Miloš u Latinima” opisan kao jedna od najznačajnijih zadužbina dinastije Nemanjić. U poslednjim kilometrima svog toka, reka Uvac čini granicu između Srbije i Bosne i Hercegovine. Uvac je oduvek bio prepoznat kao granica, jer je za vreme vladavine Miloša Obrenovića bio granica između Srbije i Osmanskog carstva.
Zbog nepristupačnog terena i gustih šuma koje okružuju reku, Uvac je bio i popularno sklonište hajduka.
Danas, Uvac je jednako značajan ali iz drugih razloga. Na ovoj maloj reci su izgrađene čak dve velike hidroelektrane: HE Kokin brod i HE Uvac.
Šta videti i raditi na Uvcu?
Uvac je dom brojnih atrakcija koje očaravaju posetioce. Od veličanstvenih beloglavih supova, preko misterioznih pećina, do prelepih veštačkih jezera, Uvac nudi nezaboravne doživljaje za sve ljubitelje prirode i avanture, a za vas smo izdvojili samo neke od njih:
Beloglavi sup – najmoćniji lešinar na našim prostorima
Beloglavi sup je najveća ptica koja obitava u Srbiji i važi za ugroženu životinjsku vrstu. Ova ptica preferira visoke i teško dostupne litice za gnežđenje, kao i blizinu vode. Litice pored Uvca su se pokazale kao idealno stanište za ovu neobičnu vrstu.
Pre oko dve decenije, beloglavi sup je bio na ivici izumiranja, ali je danas, zahvaljujući redovnoj ishrani i uz podršku ,,Fonda za zaštitu ptica grabljivica”, populacija ove ptice zaštićena i porasla na oko 300 jedinki. Možete ih posmatrati kako lete iznad kanjona Uvca, a ukoliko budete imali sreće videćete ih kako hrane svoje mlade na liticama.
Vidikovac Molitva – najlepši pogled u Srbiji
Vidikovac Molitva na Uvcu jedna je od atrakcija koju ne smete propustiti. Nalazi se na 1.247 metara nadmorske visine, a do njega se stiže pešačkom stazom koja je okružena kršovitim predelima. Sa vidikovca, koji je u stvari jedna drvena platforma, se pruža nestvaran pogled na meandre Uvca.
Ledena pećina – misteriozna i veličanstvena
Jedna od najintrigantnijih pećina u Srbiji se nalazi ispod strmih litica kanjona Uvca. Iako na prvi pogled ulaz u pećinu ne impresionira, unutra se krije pećinski sistem dužine preko šest kilometara.
Unutar pećine posetioce oduševljavaju pećinski ukrasi, stubove, okamenjene draperije i razne dvorane nastale prirodnim putem. Pristup ovoj skrivenoj pećini je moguć samo preko reke, uz pomoć čamca i stručnih vodiča, rendžera nacionalnog parka Uvac.
Zlatarsko jezero – biser Zapadne Srbije
Od reke Uvac nastalo je neko nekoliko veštačkih jezera, ali najpoznatije među njima je Zlatarsko jezero.
Nalazi se na udaljenosti od 15 kilometara od Nove Varoši i tokom letnjih meseci predstavlja veoma popularnu turističku destinaciju. Možete se sunčati na pontonskoj plaži ili rashladiti plivanjem u čistoj vodi. Na obali jezera se nalazi teren za odbojku na pesku, a vožnja čamcem po jezeru pruža jedinstveno iskustvo.
Tisa – nepredvidiva ravničarska reka u Srbiji
Tisa je najduža pritoka Dunava i druga najveć reka u Srbiji. Ona predstavlja pravi dragulj Vojvodine koji ima jedinstvene osobine koje je izdvajaju u ovom regionu. Kroz svoj tok kroz Srbiju, Tisu krase prelepi pejzaži.
Tisa izvire u Ukrajini, na šumovitom Karmarošu u Karpatskim planinama, spajanjem Crne i Bele Tise. Mesto gde se ove dve reke sastaju je Novoselice. Tisa je duga 1.358 kilometara i predstavlja prirodnu granicu između Bačke i Banata. Njen tok prolazi kroz pet država:
- Ukrajinu;
- Rumuniju;
- Slovačku;
- Mađarsku;
- Srbiju (gde se na kraju svog puta uliva u Dunav).
Burna istorija Tise
Ime ove reke je veoma staro i potiče iz antičkog perioda, kada je bila poznata kao Tisia.
Iako je danas poznata kao mirna ravničarska reka, Tisa je nekad bila veoma nepredvidiva. Pre nego što je regulisan njen tok i izgrađen najveći sistem zaštite od poplava u Evropi, Tisa je znala da bude veoma destruktivna. Na primer, u proleće 1879. godine je potpuno uništila Segedin poplavivši tada dve trećine kuća.
Ovaj događaj motivisao je stanovnike da izgrade visoke ograde i preduzmu ozbiljne mere protiv poplava, a danas je na snazi međunarodni sporazum svih zemalja kroz koje ova reka protiče i sprovodi se redovna kontrola njenog vodostaja.
Turističke atrakcije na Tisi
Dok Tisa teče kroz beskrajne ravničarske predele Vojvodine, njene obale privlače mnoge ljubitelje prirode i tradicionalnog vojvođanskog uživanja. Obale Tise pogodne su za relaksaciju kraj reke i obiluju mnoštvom ugostiteljskih objekata u kojima se može uživati u ukusnim ribljim specijalitetima.
Tisa oduvek važi za reku bogatu ribom, a uz obalu Tise nižu se brojni fascinantni evropski gradovi. Najpoznatiji gradovi na obali Tise su Tokaj, Solnok, Čongrad i Segedin, a u Srbiji se posebno ističu Bečej i Senta.
Bečej – najlepši grad Bačke
Naziv ovog ljupkog malog grada u Bačkoj znači Mali Beč. Ovo ime nije dato bez razloga, jer je duh austrougarske prisutan i danas u njemu, baš kao i u drugim vojvođanskim gradovima koji su očuvali arhitektutu i običaje tog perioda.
U ovom mirnom i gostoljubivom gradu koji je nastao iz nekadašnje tvrđave na adi Tise, možete uživati u arhitekturi koja ima odlike zapadnoevropskih metropola. Prelepa Gradska kuća i Pravoslavna crkva u kojoj se nalazi ikonostas koji je oslikao naš čuveni slikar Uroš Predić neće vas ostaviti ravnodušnim. Još Predićevih dela možete pronaći u obližnjem Fantastu, najlepšem dvorcu u Vojvodini, koji krije priče o tajanstvenoj porodici Dunđerski.
Biserno ostrvo i letnja rezidencija barona
Biserno ostrvo nastalo je veštačkim putem, nakon što je tok Tise regulisan i prosečeno novo korito. Na njemu se nalazi nekoliko interesantnih turističkih atrakcija, a najznačajnija i najzanimljivija posetiocima definitivno je Dvorac Gedeona Rohoncija, sa kraja XIX veka. Na Bisernom ostrvu se nalazi i Park prirode Stara Tisa, koji je najpoznatiji po retkoj vrsti belog lokvanja.
Cvetanje Tise – jedinstveni prirodni fenomen
Ono što Tisu čini jedinstvenom je neobičan fenomen koji vekovima izaziva strah i divljenje u svima koji mu prisustvuju. Jednom godišnje Tisa ,,procveta” i tada površina vode bude prekrivena desetinama hiljada mističnih stvorenja. Reč je o insektu koji se zove tiski cvet, a njegov čitav život traje samo jedno veče. Ovi insekti tada izlaze na površinu reke iz mulja kako bi produžili svoju vrstu.
Čim je takozvani svadbeni ples gotov, završavaju svoj život, a iza njih na reci ostaju samo cvetovi. Ovo je prizor koji se ne može rečima opisati već ga morate doživeti bar jednom u životu.
Nikada se ne može s preciznošću predvideti kog dana će Tisa procvetati. Međutim, u iščekivanju velikog događaja tradicionalno se organizuje manifestacija ,,Festival cvetanja Tise”, koja je propraćena raznovrsnim programima koji su posvećeni tom jedinstvenom prirodnom fenomenu.
Reka Ibar – reka koja protiče kroz Dolinu kraljeva
Oblasti oko Ibra su poznate kao Dolina kraljeva, zbog velikog broja srednjovekovnih spomenika koji svedoče o vremenu kada su Nemanjići vladali ovim područjem. Sa prosečnom dubinom od 4 metra, Ibar je omiljeno mesto za ljubitelje splavarenja i raftinga.
Ibar teče kroz istočni deo Crne Gore i jugozapadnu Srbiju, sa ukupnom dužinom od 272 kilometra. Izvire na severnoj strani planine Hajla na granici sa Crnom Gorom, a uliva se u Zapadnu Moravu kod Kraljeva.
Istorijski i privredni značaj reke Ibar
Nije jasno kako je reka dobila svoje ime. Jedno tumačenje je da potiče od baskijske reči za reku, ibari. S druge strane, reč Ibar podseća na antički naziv za reku Maricu, Hiberus.
Ibar je oduvek bio značajan za razvoj trgovine i transporta u ovom regionu. Njegove vode su korišćene za navodnjavanje poljoprivrednih površina, što je omogućilo razvoj poljoprivrede i prehrane lokalnog stanovništva. Na Ibru se danas nalazi čak 10 hidroelektrana, a pregrađivanjem reke nastalo je jezero Gazivode.
Ibar je takođe pogodan za ribolov, sa bogatstvom riba kao što su klen, som, šaran, krkuša i belica.
Aktivnosti i znamenitosti na Ibru
Ibar, sa svojim brzacima i bukovim šumama, pruža nezaboravne prizore. Okružen je prelepim pejzažima i uskim klisurama, što ga čini idealnim mestom za izlete u prirodi. Na ovoj dinamičnoj reci je moguće iskusiti adrenalinske sportove ali i upijati bogatu prošlost ovih krajeva, te uživati u kulturi i istoriji.
Rafting na Ibru
Rafting na Ibru je jedan od najuzbudljivijih vodenih sportova u ovom delu Srbije. Raftin je pogodan za početnike, ali postoje i delovi reke koji su zahtevniji. Najpopularniji deo reke za rafting vodi do tvrđave Maglič, sa umerenim brzacima i prelepim pogledom na srednjovekovni grad.
Mataruška banja – lekovita oaza na Ibru
Mataruška Banja, kroz koju protiče Ibar, smeštena je na samo 8 kilometara od Kraljeva, poznata je po svojim izuzetno lekovitim mineralnim vodama bogatim sumporom i okružena prelepim planinama Troglav, Čemerno i Stolovi.
U blizini se nalaze kulturno-istorijski spomenici poput manastira Studenica i Žiča, te osim na lečenje, posetioci često odlaze u ovu banju i kako bi proveli kvalitetno vreme okruženi prirodom. U Mataruškoj banji može se uživati u planinarenju, sunčanju na obali Ibra ili raftingu.
Maglič – srednjovekovna tvrđava u brdima
Tvrđava Maglič, smeštena na vrhu strmog brda iznad reke Ibar, predstavlja jedan od najlepših srednjovekovnih spomenika u Srbiji. Izgrađena u 13. veku, ova tvrđava je služila kao odbrambeni bastion protiv osmanskih napada.
Njeni visoki zidovi i kule, koji i danas stoje nepokolebljivo, svedoče o burnoj prošlosti ovog kraja, zbog čega je Maglič impresivna atrakcija koju vredi posetiti ukoliko se nađete na obalama Ibra.
Kraljevo – najlepši grad Šumadije
Kraljevo je najveći i najpoznatiji grad na Ibru. Okolina Ibra je veoma značajna jer je vekovima bila centar srednjovekovne srpske države, a u blizini Kraljeva nalaze se brojna mesta vredna posete, uključujući manastir Žiču i već spomenutu Matarušku Banju.
Kraljevo je danas moderni centar Raškog okruga i jedan od najlepših gradova Šumadije, poznat po svojoj bogatoj istoriji, očuvanoj tradiciji, važnim spomenicima i ukusnoj hrani.
Velika Morava – najveća celim tokom srpska reka
Najveća reka koja teče isključivo kroz Srbiju je Velika Morava, poznata i samo kao Morava. Iako je duga skoro 400km sa svojim pritokama, na njenim obalama se ne nalazi mnogo naselja. Razlog za ovo su česte poplave i nepredvidivost njenog toka. Jedino veće naselje na obali Morave je Ćuprija.
Velika Morava se formira spajanjem Južne i Zapadne Morave kod gradića Stalaća. Teče kroz najplodnije i najnaseljenije područje Srbije, poznato kao Pomoravlje ili Veliko Pomoravlje, i uliva se u Dunav kod Kostolca.
Istorijski značaj Morave
Ime Morava potiče iz staroslovenskog jezika i označava oblast obraslu svežom travom, obično uz vodu, ali i određenu nijansu zelene boje. U vreme Rimskog carstva, ova reka je bila poznata kao Margus.
Velika Morava je bila centralna tačka države kneza Lazara u XIV veku, poznate kao Moravska Srbija. U modernoj srpskoj istoriji, dolina Velike Morave je postala temelj savremene srpske države na početku XIX veka. Ona je bila i inspiracija za brojne pesnike i umetnike.
Ćurpija – jedini grad na obali Morave
Iako većina gradova u Pomoravlju izbegava blizinu Velike Morave zbog njenih čestih poplava, Ćuprija je izuzetak.
Ovaj grad se nalazi na samoj obali reke, a na njegovoj levoj strani, pored Žutog mosta, nalazi se gradska plaža koja pruža osveženje tokom letnjih meseci. Na desnoj strani reke je Moravski park, idealan za šetnje, sport i rekreaciju. Nedaleko od grada, na osam kilometara udaljenosti od Ćuprije, nalazi se prelep srednjovekovni manastir Ravanica.
Zapadna Morava – najlepša pritoka Velike Morave
Zapadna Morava protiče kroz neka od najplodnijih i najzanimljivijih područja Srbije. Tok reke meandrira kroz klisure između nekoliko planina, a duž obale se prostiru simpatični gradovi i naselja. Zapadna Morava izvire u polju Tašti, istočno od Požege, gde se spajai se Golijskom Moravicom i Đetinjom. Kod Stalaća se zatim sastaje sa Južnom Moravom, gde njih dve zajedno formiraju Veliku Moravu. Ova reka u Srbiji deluje kao prirodna granica između Šumadije i ostatka zemlje.
Značaj Zapadne Morave
Zapadno Pomoravlje, koje se nalazi duž doline sva tri Moravska toka, predstavlja ekonomski najrazvijenije područje. Sa dolinom Ibra, Zapadna Morava ima veliki potencijal za proizvodnju električne energije, a na njoj se nalaze hidroelektrane Ovčar i Međuvršje.
Najznačajnije pritoke ove reke su Ibar i Rasina sa desne i Gruža s leve strane. Poznata je po kompozitnom sklopu i ima četiri prostrane kotline:
- Kruševačku;
- Vrnjačku;
- Čačansku;
- Požešku.
Šta videti na Zapadnoj Moravi
Dolina Zapadne Morave obiluje rudama poput magnezijuma, tvrdog uglja i hroma. Ova činjenica doprinela je razvoju industrijskih gradova poput Užica, Čačka, Kraljeva i Trstenika duž reke. Na Rasini, pritoci Zapadne Morave, leži i veliki grad Kruševac.
Osim živopisnih gradova Zapadnog Pomoravlja, prirodne lepote klisura Zapadne Morave privlače sve više turista iz godine u godinu. Područje se može s ponosom pohvaliti najpopularnijim banjskim centrom u Srbiji, dok klisura reke krije predeo nazvan Srpska Sveta gora, bogat svojom prirodnom lepotom.
Čačak – najveći grad Ovčarsko-kablarske klisure
Najveći grad u predivnoj Ovčarsko-kablarskoj klisuri je Čačak. Poznat je po fascinantnoj istoriji, mnogim kulturnim manifestacijama, ali i izvrsnom pečenju. Centar grada je Čačanski glavni trg, a okolna područja kriju mnoga skrivena blaga.
Kablar
Vidikovac na Kablaru pruža nezaboravan pogled na meandre Zapadne Morave, planinu Ovčar i veliki deo klisure. Nedaleko se nalazi i Ovčar banja, savršeno mesto za porodični odmor i opuštanje u prirodi.
Vrnjačka Banja i most ljubavi
Najveća i najposećenija banja Srbije, Vrnjačka Banja, smeštena je na simpatičnoj maloj pritoci Zapadne Morave, Vrnjačkoj reci. Most ljubavi nalazi se na ovoj reci i poznat je po tome što parovi zaključavaju katance na njemu, verujući da će to ojačati njihovu ljubav.
Na mostu ljubavi u Vrnjačkoj Banji odvijala se tužna priča između učiteljice Nade i oficira Relje. Sudbina je odvela Relju u Grčku, gde je pronašao novu ljubav i prekinuo veridbu s Nadom. Nada, slomljena bolom, vene i umire mlada. Na mostu gde su se sastajali, devojke počinju postavljati katance na koje upisuju svoja imena i imena svojih izabranika, zaključavajući svoju ljubav kako ih ne bi stigla sudbina nesrećne učiteljice.
Ovaj događaj inspirisao je kasnije mnoge manifestacije uključujući i čuveni festival elektronske muzike, Lovefest. Reka prolazi kroz divan park, koji se smatra jednim od najlepših urbanih oaza prirode u zemlji.
Ovčarsko-kablarska klisura i meandri Zapadne Morave
Među strmim liticama Ovčara i Kablara, koji se uzdižu poput stubova, vijugaju predivni meandri Zapadne Morave. Pogled s vidikovca na Kablaru obuhvata celu Ovčarsko-kablarsku klisuru, ostavljajući svakog posmatrača bez daha. Osim impresivne prirode, klisura krije deset manastira smeštenih u nepristupačnim predelima, nastalih nakon dolaska Turaka.
Oni su postali čuvari duhovnosti i identiteta Srba, ali i utočište za one koji su se skrivali u klisuri, pećinama ili oko manastira. Zahvaljujući ovim manastirima i bajkovitoj prirodi, ovo područje nosi ime Srpska Sveta gora. Ne propustite istražiti ih ukoliko vas put navede u Pomoravlje.
Južna Morava – slikoviti pejzaži i fascinantne klisure
Južna Morava spada među najduže reke u Srbiji, a nekada je imala znatno duži tok sa mnogo meandara koji su često uzrokovali poplave. Kako bi se regulisala situacija i sprečila dalja izlivanja, njen tok je skraćen za tridesetak kilometara. Karakteristični pejzaž Južne Morave obuhvata mozaik kotlina i klisura kroz koje reka prolazi.
Južna Morava teče kroz Srbiju i Severnu Makedoniju, protežući se na dužinu od 295 kilometara u smeru jug-sever. Sastaje se sa Zapadnom Moravom kod Stalaća, stvarajući Veliku Moravu. Njenu dolinu čine nizovi klisura i kotlina:
- Gnjilanska kotlina;
- Končuljska klisura;
- Vranjska kotlina;
- Grdelička klisura;
- Leskovačka kotlina;
- Niška kotlina;
- Aleksinačka kotlina;
- Stalaćka klisura.
Južna Morava povezuje Egejski i Panonski basen, a spada u reke u Srbiji s prividnom inverzijom toka. To znači da se reka čini kao da se penje uz planine pre nego što se ponovno spusti. Grdelička klisura predstavlja tačku spajanja ova dva geološka basena, ali dno klisure, kroz koje reka teče, je niže od okolnih planina.
Područja koja okružuju Južnu Moravu u južnoj Srbiji su gotovo bez šuma, što je izazvalo ozbiljan problem erozije na Balkanu. Ova erozija pridonosi poplavama Velike Morave, reke koja je dobila velike količine materijala od Južne Morave.
Šta videti na Južnoj Moravi?
Najveći gradovi u blizini Južne Morave su Vranje i Aleksinac, a ovaj kraj bogat je mnogim zanimljivim istorijskim znamenitostima koje vredi posetiti.
Vranje – rodno mesto Bore Stankovića
Vranje, smešteno nedaleko od ušća Vranjske reke u Južnu Moravu, privlači posetioce svojom bogatom tradicijom, muzikom i kuhinjom. Grad je poznat po Belom mostu, čija je legenda povezana s tragičnom smrću zaljubljenog para.
Legenda govori o tragičnoj ljubavi između turske žene Ajše i srpskog pastira Stojana, a most na kojem su se sastajali zapravo je podignut u spomen na njihovu nesrećnu ljubav.
Nakon što su proročice predvidele da će se njegova ćerka zaljubiti u Srbina, otac Selim-beg je pokušao sprečiti to tajno proročanstvo zatvaranjem svoje kćerke, ali bez uspeha. Kada je otac zatekao Ajšu i Stojana zagrljene pored reke, pokušao je ubiti srpskog pastira. Tragedija je postala još veća kada je Selim-beg slučajno ubio svoju kćerku, koja je pokušala zaštititi mladića koga je volela. Stojan je, ispunjen tugom, zatim oduzeo sebi život svojim nožem.
Na mestu gde se ova tragedija odigrala, podignut je most, a na njemu je postavljena ploča, poznata kao tarih, na kojoj je utisnut natpis na turskom i arapskom jeziku: ,,Proklet neka je onaj koji rastavi što ljubav sastavi.”
Ipak, Vranje je osim po ovom mostu s tragičnom pričom najpoznatije kao rodno mesto Bore Stankovića. Vranje ga je inspirisalo pri stvaranju mnogih njegovih najvećih književnih dela, a muzej kuća Bore Stankovića u kojoj se pisac i rodio može se posetiti u ovom živopisnom gradu. Nalazi se u Baba Zlatinoj ulici, koja je ime dobila upravo po Borinoj baki, koja je bila legenda ovog grada za sebe.
U njemu se mogu videti njegovi lični predmeti i fotografije porodice. Ukoliko ste u poseti ovom muzeju, preporučujemo da upotpunite turu i obilaskom spomenika Bori Stankoviću koji se nalazi u centru Vranja.
Reka Lim bogate i burne prošlosti
Lim, poznat kao Zelena reka Zapadne Srbije, oduševljava svojim tokom koji obuhvata kotline, klisure i brzake u području poznatom kao Polimlje. Ovo područje, koje nosi naziv Polimlje, ima poseban značaj kao kolevka srednjovekovne srpske države, obdarene dragocenim kulturnim spomenicima i prirodnim lepotama.
Lim izvire iz Plavskog jezera u Crnoj Gori, a zatim se uliva u Drinu između Goražda i Višegrada. Njegova dužina iznosi 220 kilometara, protežući se kroz teritorije Crne Gore, Srbije i Bosne i Hercegovine.
Duž reke su izgrađene hidroelektrane Potpeć i Bistrica, a između njih se nalazi veštačko akumulaciono Potpećko jezero.
Istorijski značaj reke Lim
Poreklo i značenje imena reke Lim ostaje nejasno, ali se često povezuje s latinskim terminom ,,limes”, što znači granica. To ima smisla jer je Lim nekada bio granica između Zapadnog i Istočnog rimskog carstva.
Nažalost, danas je Lim poznat po visokom stepenu zagađenosti, što potvrđuje i ironična šala da je dobio ime zbog prisustva olova.
Područje oko reke je takođe poznato po kulturno-istorijskim spomenicima koji datiraju iz perioda Nemanjića. U Polimlju se ističu manastir Mileševa sa čuvenom freskom Beli anđeo, Davidovica, Sveti Nikola, kao i ostaci utvrđenja Jerinin grad.
Priča o Polimlju ima svoje korene u vremenu pre Nemanjića, a područje pored impozantne reke bilo je poprište izgradnje tvrđava i zadužbina Stefana Nemanje i njegove braće, označavajući početak priče o srednjovekovnoj nemanjićkoj Srbiji.
Šta videti i raditi na Limu?
Lim je dom brojnih spomenika i građevina od kulturno istorijskog značaja, ali pogodan je i za brojne sportske aktivnosti.
Rafting na Limu
Tok reke Lim karakteriše smenjivanje kotlini i klisura, čineći je jednom od najpogodnijih reka u Srbiji za rafting, zajedno sa Ibrom. Rafting na Limu pruža uzbudljivu avanturu kroz slikovite klisure i brzake.
Ploveći njenim vodama, avanturisti doživljavaju spoj adrenalina i umirujuće prirode, smenjujući izazovne deonice sa mirnijim tokom, sve pod okriljem impresivnih pejzaža.
Manastiri Mileševa i Đurđevi Stupovi
U neposrednoj blizini reke nalazi se Mileševa sa najupečatljivijom freskom srpskog srednjovekovnog slikarstva, poznatim Belim anđelom. Tu je i zadužbina Stefana Nemanje, Đurđevi stupovi, smeštena u kompleksu koji je stekao mesto na UNESCO-voj listi svetske kulturne baštine.
Kovinska tvrđava – Jerinin grad
Pored same klisure Lima, uzdiže se i tvrđava Kovin, poznata narodu kao Jerinin grad. Tvrđava Kovin, prvi put pominjana sredinom XV veka, bila je pogranična tvrđava Stefana Vukčića Kosače prema Despotovini Srbiji. Nalazila se na uzvišenju visokom 698 metara, čime je kontrolisala prolaz klisurom Lima i put ka manastiru Orahovici.
Danas su najupečatljiviji ostaci donžon kule, visoke oko 6,5 metara, s uklesanim stepenicama i terasastim platoima. Svojom arhitekturom i položajem, Kovin svedoči o istorijskom značaju i predstavlja interesantnu znamenitost za posetioce.
Sve u svemu, reke Srbije su i te kako impresivne, a naša zemlja može se pohvaliti jednim od najbogatijih rečnih tokova u Evropi. Očuvanje čistoće svake reke u Srbiji trebalo bi da bude imperativ, jer one ne samo da pružaju neopisivu lepotu, već su i vitalne za ekosistem, biodiverzitet i dobrobit lokalnih zajednica. Zaštita reka od zagađenja i očuvanje njihove prirodne ravnoteže predstavljaju odgovornost svih nas.